Định nghĩa tầm soát ung thư 

Tầm soát ung thư là công cụ phát hiện những thương tổn tiền ung thư (như polyp trong ung thư đai trực tràng hoặc nhiễm HPV cổ tử cung) hoặc ung thư giai đoạn sớm ở những người không có triệu chứng.

Tầm soát ung thư là quy trình chứ không phải một xét nghiệm đơn lẻ, bắt đầu bằng việc nhận định những ai cần tầm soát ung thư và kết thúc bằng báo cáo đánh giá nguy cơ ung thư.

Chương trình tầm soát ung thư chỉ phát huy hiệu quả khi tất cả các bước của quy trình đều được thực hiện đúng.

Khác nhau giữa chẩn đoán sớm ung thư và tầm soát ung thư.

Sự khác biệt chính là tầm soát ung thư nhắm vào đối tượng không có triệu chứng trong khi chẩn đoán sớm ung thư là phát hiện những bệnh nhân bị ung thư có triệu chứng ở giai đoạn sớm.

Nếu như tầm soát ung thư đòi hỏi phải đầu tư nhiều nguồn lực, bao gồm cả nhân lực, trang thiết bị thì chẩn đoán sớm ung thư cần ít nguồn lực hơn.

Tầm soát ung thư là một chiến lược y tế cộng đồng phức tạp đòi hỏi nhiều nguồn lực, hạ tầng và chính sách trong khi chẩn đoán sớm ung thư thì ít phức tạp hơn và cần ít nguồn lực hơn.

WHO nhấn mạnh: cần lưu ý ở các nước mà ung thư thường được chẩn đoán ở giai đoạn trễ thì việc chẩn đoán sớm ung thư quan trọng hơn triển khai tầm soát ung thư.

Lợi ích và nguy cơ của tầm soát ung thư

Tầm soát ung thư giúp giảm tỉ lệ tử vong và biến chứng, hạn chế các mô thức điều trị xâm lấn, giảm độ nặng của bệnh và giảm tần suất bệnh.

Tuy nhiên tầm soát ung thư có thể dẫn đến chẩn đoán quá mức, điều trị quá mức, dương giả, âm giả và các ảnh hưởng sinh lý và tâm lý tiêu cực khi thực hiện các xét nghiệm tầm soát.

Sử dụng nguyên lý Wilson & Jungner để quyết định triển khai chương trình tầm soát 

Có 10 nguyên lý nhưng tóm tắt ở 4 điểm chính sau:

Chương trình sàng lọc áp dụng cho loại ung thư tiềm ẩn hoặc có thể chẩn đoán sớm (như ung thư cổ tử cung hoặc đại trực tràng). Tính khả thi, hiệu quả kinh tế của chương trình phải được đưa vào tính toán trước

Phương tiện/ xét nghiệm tầm soát phải đơn giản, an toàn, chính xác, có giá trị và dễ dàng áp dụng trong dân số. Phải có đồng thuận về việc giải thích kết quả tầm soát.

Phải có bằng chứng về việc có phương pháp điều trị hiệu quả hơn hẳn khi loại ung thư đó được phát hiện sớm so với việc phát hiện trễ.

Chương trình tầm soát phải dựa trên các bằng chứng mạnh cho thấy hiệu quả trong việc giảm tỉ lệ tử vong và biến chứng. Chương trình tầm soát cũng nên cho thấy lợi ích mang lại vượt trội các nguy cơ tâm sinh lý do tầm soát.

Triển khai một chương trình tầm soát ung thư

Trước khi bắt đầu hoặc cân nhắc một chương trình tầm soát luôn xét tính khả thi, hiệu quả kinh tế trước tiên.

Cơ quan quản lý và khung pháp lý là yếu tố được cân nhắc tiếp theo, bao gồm tất cả mọi công đoạn bao gồm qui trình tầm soát, chi trả tầm soát và giám sát chất lượng chương trình tầm soát.

Lãnh đạo, điều phối và quản lý chương trình phù hợp với mức độ áp dụng chương trình tầm soát: cấp quốc gia, cấp tỉnh/ thành hoặc cấp bệnh viện.

Phải xác định được vị trí chương trình tầm soát ung thư trong hệ thống các chương trình y tế quốc gia để có hỗ trợ, triển khai phù hợp.

Ứng dụng công nghệ thông tin rất quan trọng trong triển khai chương trình tầm soát sớm ung thư. Lý tưởng nhất là thiết lập được hệ thống dữ liệu tầm soát ung thư (cancer screening register).

Cần xem xét kinh phí cho chương trình tầm soát ung thư. Nên tập trung kinh phí cho công tác công nghệ thông tin, thu thập dữ liệu và bảo đảm chất lượng.

Cần cân nhắc chương trình tầm soát có làm tăng gánh nặng lên hệ thống y tế không.

Các loại ung thư phổ biến cần tầm soát.

WHO khuyến cáo nên tầm soát 3 loại ung thư phổ biến: đại trực tràng, vú và cổ tử cung.

Chắc chắn chương trình quản lý tốt, chất lượng cao và tầm soát được ít nhất 70% dân số. Nếu không đảm bảo được thì cân nhắc không triển khai chương trình.

Dùng tiêu chuẩn Wilson & Jungner để xem các chương trình tầm soát ung thư khác. Theo tiêu chuẩn này thì các ung thư như phổi, gan, buồng trứng, tiền liệt tuyến, da, dạ dày, tuyến giáp, CTscan toàn thân không đủ tiêu chuẩn để lập ra chương trình tầm soát riêng nhưng đang trong quá trình nghiên cứu để áp dụng. Ung thư bàng quan, ung thư ở trẻ em, ung thư thực quản là các loại ung thư không nên tầm soát vì lợi ích tầm soát không vượt trội nguy cơ do tầm soát gây ra.

Kết luận

- Tầm soát ung thư là chiến lược y tế công cộng, cần góp sức của nhiều cấp và đòi hỏi phải đầu tư một nguồn lực lớn.

- Với các nước còn nhiều chẩn đoán ung thư ở giai đoạn muộn thì chiến lược chẩn đoán sớm ung thư quan trọng hơn tầm soát ung thư.

- 3 loại ung thư được WHO khuyến cáo tầm soát trên diện rộng là: ung thư đại trực tràng, ung thư vú, và ung thư cổ tử cung.

Tài liệu tham khảo: “A short guide to cancer screening Increase effectiveness, maximize benefits and minimize harm”, WHO, 2022