Viêm tụy cấp là gì?

Viêm tụy cấp là tình trạng tuyến tụy sưng viêm diễn ra trong một thời gian ngắn. Viêm tụy cấp chủ yếu do sỏi mật, lạm dụng rượu bia, tăng triglyceride máu, tăng calci máu, thuốc… Viêm tuỵ cấp có thể điều trị khỏi nhưng cũng có nhiều bệnh nhân rơi vào biến chứng hoặc tử vong do suy đa cơ quan và hoại tử tụy vì nhiễm trùng. 

Triệu chứng viêm tụy cấp

• Đau bụng trên hoặc lan ra sau lưng
• Sốt
• Mạch nhanh
• Buồn nôn, nôn
• Chướng bụng, chán ăn

Nguyên nhân viêm tụy cấp

Các enzym tiêu hóa được kích hoạt lúc vẫn còn trong tuyến tụy, chúng sẽ kích thích các tế bào tuyến tụy dẫn đến tình trạng viêm. Nếu tình trạng viêm ở tụy cấp lặp đi lặp lại sẽ dẫn đến viêm tụy.

Khi tụy bị viêm, mô sẹo có thể hình thành trong tuyến tụy khiến tụy hoạt động kém về tiêu hóa và có thể làm hỏng tế bào sản xuất insulin gây ra bệnh tiểu đường.

Các yếu tố gây nguy cơ viêm tụy cấp bao gồm:

• Sỏi mật
• Rượu
• Một số loại thuốc
• Mỡ máu cao (tăng triglyceride máu)
• Nồng độ canxi trong máu cao (tăng canxi huyết), có thể do tuyến cận giáp hoạt động quá mức (cường cận giáp)
• Ung thư tuyến tụy
• Phẫu thuật bụng
• Bệnh xơ nang
• Tổn thương vùng bụng
• Béo phì
• Tiểu đường
• Gia đình có người bị viêm tụy
• Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP), một thủ thuật được sử dụng để điều trị sỏi mật, cũng có thể dẫn đến viêm tụy.
• Dị tật bẩm sinh (tuyến tụy hình khuyên)
• Rối loạn di truyền (viêm tụy di truyền, xơ nang, thiếu alpha 1-antitrypsin) 
• Nhiễm ký sinh trùng (Ascaris lumbricoides, Cryptosporidium, Clonorchis sinensis, Microsporidia)
• Bệnh thận (chạy thận nhân tạo) 
• Độc tố (vết cắn của bọ cạp, ngộ độc organophosphate)
• Viêm mạch (Viêm đa nốt, Lupus ban đỏ hệ thống)
• Viêm tụy tự miễn, loại I (bệnh liên quan đến IgG4 toàn thân) và loại II
• Nhiễm virus (Tay Chân Miệng, Cytomegalovirus, Echovirus, Epstein-Barr virus, Viêm gan siêu vi, HIV, Quai bị, Rubella, Thủy đậu)
• Nhiễm vi khuẩn (Campylobacter jejuni, Legionella, Leptospirosis, Mycobacterium avium, Mycobacterium tuberculosis, Mycoplasma)
• Đôi khi, viêm tuỵ không rõ nguyên nhân.

Chẩn đoán viêm tụy cấp

• Xét nghiệm: nếu nghi ngờ viêm tụy cấp liên quan đến các bất thường như tình trạng ứ mật, tăng calci huyết, hoặc tăng lipid máu nghiêm trọng… Bác sĩ có thể dựa vào các kết quả  xét nghiệm ban đầu để chẩn đoán xác định hoặc chẩn đoán căn nguyên của viêm tụy.
• Siêu âm: Siêu âm bụng được khuyến cáo ở người bệnh để đánh giá xem có sỏi mật, giãn đường mật hoặc các nguyên nhân khác như viêm ruột thừa, viêm túi mật… 
• X-quang phổi: trong các trường hợp viêm tuỵ cấp, bác sĩ đánh giá tình trạng tràn dịch màng phổi, cũng như tổn thương nhu mô phổi. Đây là một dấu hiệu cho thấy mức độ nghiêm trọng của viêm tuỵ cấp có nguy cơ tử vong cao.
• Chụp CT: Trong trường hợp chẩn đoán không rõ ràng nhưng vẫn nghi ngờ viêm tụy, chụp cắt lớp vi tính (CT) với thuốc cản quang tĩnh mạch sẽ được thực hiện để xác định hoặc loại trừ chẩn đoán. CT cũng được khuyến cáo trong trường hợp người bệnh không cải thiện dù đã được hồi sức tích cực.
• Chụp cộng hưởng từ mật tụy (MRCP) hoặc siêu âm nội soi (EUS): Các phương pháp này sẽ được chỉ định khi không tìm thấy nguyên nhân gây viêm tụy với đánh giá nêu trên.

Biến chứng của viêm tụy cấp

• Suy thận: có thể phải lọc máu.
• Tổn thương phổi: những thay đổi hóa sinh trong cơ thể, ảnh hưởng đến trao đổi khí tại phổi gây giảm oxy máu.
• Nhiễm trùng: có thể dẫn đến tử vong do viêm tụy hoại tử nhiễm trùng
• Nang giả tuỵ: có thể khiến chất lỏng và các mảnh vụn tích tụ trong các túi giống như nang trong tuyến tụy. Một nang giả lớn vỡ ra có thể gây ra các biến chứng chảy máu và nhiễm trùng.
• Suy dinh dưỡng: tuyến tụy sẽ sản xuất các enzym cần thiết ít hơn dẫn đên suy dinh dưỡng, tiêu chảy và giảm cân.
• Viêm tụy mạn tính: nếu viêm tuỵ cấp lặp lại nhiều lần có thể dẫn đến viêm tuỵ mạn tính. Viêm tụy mạn tính gây hại cho các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy và có thể dẫn đến bệnh tiểu đường hoặc nguy cơ ung thư tuyến tuỵ.

Các phương pháp điều trị viêm tụy cấp

• Giảm đau, bù dịch

Việc xử trí viêm tụy cấp vẫn là giảm đau, bù dịch. Dung dịch Ringer được khuyến nghị với liều lượng ban đầu từ 15 mL/kg - 20 mL/kg và sau đó là 3 mL/kg mỗi giờ (thường khoảng 250-500 mL mỗi giờ) trong 24 giờ đầu tiên tuỳ mức độ nặng và bệnh kèm theo. Cần theo dõi sát lượng nước tiểu, sinh hiệu, nồng độ ure máu, dung tích hồng cầu để xác định chính xác lượng dịch truyền cần thiết cho mỗi bệnh nhân Giảm đau tích cực với các thuốc giảm đau như paracetamol, NSAIDs, Opioids hay thậm chí, các thuốc giảm đau trung ương.

• Cho ăn sớm

Bệnh nhân cần nhịn ăn trong vòng 12 giờ đầu nhập viện cho đến khi tình trạng đau bụng, buồn nôn, nôn được cải thiện. Người bệnh có thể ăn lại sau 24-72 giờ nhập viện với thức ăn lỏng, mềm, ít cặn, ít chất béo, tuỳ theo mức độ nặng và nguy cơ biến chứng. Trong trường hợp viêm tụy nặng hoặc không dung nạp được lượng thức ăn qua đường miệng, người bệnh có thể được cho ăn bằng ống thông mũi-dạ dày, hoặc nuôi ăn tĩnh mạch nếu thông mũi dạ dày không dung nạp hoặc không đủ.

• Điều trị bằng kháng sinh

Với các trường hợp viêm tụy cấp có dấu hiệu nhiễm trùng, người bệnh cần được điều trị bằng kháng sinh để ngăn nhiễm trùng lan rộng. 

Ngoài ra, việc xử trí viêm tuỵ cấp còn tùy thuộc vào căn nguyên gây bệnh như: Viêm tụy cấp do sỏi mật, Viêm tuỵ cấp do tăng triglyceride máu...

Viêm tuỵ cấp có nguy hiểm không?

Viêm tuỵ cấp nguy hiểm vì có thể gây biến chứng khiến người bệnh tử vong nhanh chóng.

Viêm tụy cấp có chữa khỏi được không?

Viêm tuỵ cấp hoàn toàn có thể chữa khỏi nhưng phải đến bệnh viện kịp thời, tránh bệnh diễn tiến nặng.

Viêm tụy cấp có tái phát không?

Viêm tuỵ cấp rất dễ tái phát, nhất là người có thói quen uống rượu bia hoặc có bệnh nền như sỏi mật, mỡ máu, đái tháo đường.

Viêm tụy cấp có phải mổ không?

Nếu sỏi mật gây viêm tụy cấp, người bệnh cần được phẫu thuật cắt túi mật để giải quyết nguyên nhân tránh tái phát về sau. Nếu viêm tuỵ hoại tử nhiễm trùng diễn tiến nặng, người bệnh cần được phẫu thuật cắt lọc mô hoại tử .

Viêm tuỵ cấp có được uống sữa không?

Sữa rất giàu axit béo chuyển hóa và không hề có lợi cho người bị viêm tuỵ cấp, do đó bạn không nên uống sữa trong thời gian mắc bệnh.

Phòng ngừa viêm tụy

• Người bệnh ăn uống lành mạnh, tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày.
• Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia.
• Ăn uống khoa học, vệ sinh với chế độ ăn nhạt để tránh bị sỏi mật, vì sỏi mật là một trong những yếu tố nguy cơ gây ra viêm tuỵ cấp
• Khám sức khỏe định kỳ, nhất là người mỡ máu, tiểu đường...