Tia X là gì?

Tia X là một dạng bức xạ điện từ xuất hiện tự nhiên. Chúng được tạo ra khi các hạt tích điện có đủ năng lượng va chạm vào vật liệu.

Nhà vật lý người Đức - Wilhelm Conrad Röntgen (1845 - 1923) được ghi nhận là người đầu tiên mô tả về tia X. Ông nhận bằng tiến sĩ khi mới 25 tuổi. Năm 1985, ông khám phá ra bức xạ điện từ - loại bức xạ không nhìn thấy có bước sóng ngắn (10 pm < lamda < 10 nm) mà ngày nay chúng ta được biết đến với tên gọi tia X-quang hay tia Röntgen. Nhờ khám phá này ông trở nên rất nổi tiếng. Năm 1901, ông nhận giải Nobel vật lý lần đầu tiên trong lịch sử. Chỉ vài tuần sau khi ông phát hiện ra tia X có thể giúp hình dung xương, tia X đã được sử dụng trong môi trường y tế. Kể từ lần sử dụng đầu tiên hơn 100 năm trước để chụp ảnh xương, tia X đã cứu sống vô số người và giúp đạt được nhiều khám phá quan trọng.

Chụp X-quang là gì?

Khi chụp X-quang, xương có màu trắng và khí có màu đen. Trong những năm qua, các nhà khoa học đã tỏ ra lo ngại về tác động sức khỏe của tia X trong phòng chụp X-quang. Đặc biệt chụp CT cung cấp liều lượng tia X lớn nhất so với các quy trình chụp X-quang khác. Bởi chúng được xếp vào loại chất gây ung thư. Rốt cuộc, chúng liên quan đến việc bắn bức xạ vào bệnh nhân. Nhưng, làm lợi ích của nó lớn hơn rủi ro do tia X đem lại?

Thực tế, tất cả mọi người trên trái đất đều có thể tiếp xúc với một lượng bức xạ nhất định trong cuộc sống hàng ngày. Chất phóng xạ này được tìm thấy tự nhiên trong không khí, đất, nước, đá và thảm thực vật. Nguồn bức xạ tự nhiên lớn nhất đối với hầu hết mọi người là radon.

Ngoài ra, trái đất liên tục bị bắn phá bởi bức xạ vũ trụ, bao gồm cả tia X. Những tia này không vô hại nhưng chúng không thể tránh khỏi và bức xạ ở mức thấp đến mức hầu như không được chú ý đến tác động của nó. Tuy nhiên, đã có một số nghiên cứu liên kết nghề nghiệp trên không với việc tăng tỷ lệ mắc bệnh ung thư.

Các loại tia X khi chụp phim

Để tạo ra hình ảnh X-quang tiêu chuẩn, bệnh nhân hoặc một phần cơ thể của họ được đặt trước máy dò tia X và được chiếu sáng bằng các xung tia X ngắn. Vì xương rất giàu canxi, có số lượng nguyên tử cao nên các tia X được hấp thụ và xuất hiện màu trắng trên hình ảnh thu được. Trong khi, bất kỳ loại khí nào bị giữ lại trong phổi sẽ xuất hiện dưới dạng các mảng tối do tỷ lệ hấp thụ đặc biệt thấp của chúng.

Chụp X-quang: với lượng bức xạ nhỏ nhất có thể để nhìn thấy được hình ảnh gãy xương, răng và ngực.

Nội soi huỳnh quang: xem tia X của bệnh nhân di chuyển trong thời gian thực và chụp ảnh nhanh. Loại tia X này có thể được sử dụng để theo dõi hoạt động của ruột sau bữa ăn có bari. Nội soi huỳnh quang sử dụng nhiều bức xạ tia X hơn so với tia X tiêu chuẩn nhưng lượng vẫn rất nhỏ.

Chụp cắt lớp vi tính (CT): người bệnh nằm trên bàn và đi vào máy quét hình vòng. Một chùm tia X hình quạt đi qua bệnh nhân trên một số máy dò. Bệnh nhân di chuyển từ từ vào trong máy để có thể thực hiện một loạt “lát cắt” để xây dựng hình ảnh 3D. Quy trình này sử dụng liều tia X cao nhất vì một số lượng lớn hình ảnh được chụp trong một lần.

Chụp X-quang có hại không?

Tia X có thể gây đột biến trong DNA của chúng ta và do đó có thể dẫn đến ung thư. Vì lý do này, tia X được cả Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Mỹ phân loại là chất gây ung thư. Tuy nhiên, lợi ích của công nghệ X-quang vượt xa những hậu quả tiêu cực tiềm tàng của việc sử dụng chúng. Người ta ước tính rằng 0,4% bệnh nhân ung thư ở Mỹ do chụp CT gây ra. Một số nhà khoa học cho rằng mức độ này sẽ tăng lên song song với việc sử dụng chụp CT ngày càng nhiều trong các thủ tục y tế. Ít nhất 62 triệu lần quét CT đã được thực hiện ở Mỹ vào năm 2007.

Theo một nghiên cứu, ở độ tuổi 75, chụp X-quang sẽ làm tăng nguy cơ ung thư từ 0,6% đến 1,8%. Nói cách khác, những rủi ro là tối thiểu so với những lợi ích của hình ảnh y tế. Mỗi quy trình có một rủi ro liên quan khác nhau tùy thuộc vào loại tia X và bộ phận cơ thể được chụp.

Danh sách dưới đây cho thấy một số quy trình chụp ảnh phổ biến hơn và so sánh liều bức xạ với bức xạ nền thông thường mà tất cả mọi người gặp phải hàng ngày.

1 lần chụp X-quang ngực: tương đương với 2,4 ngày bức xạ nền tự nhiên

1 lần chụp X-quang hộp sọ: tương đương với 12 ngày bức xạ nền tự nhiên

1 lần chụp X-quang cột sống thắt lưng: tương đương với 182 ngày bức xạ nền tự nhiên.

1 lần chụp X-quang hệ tiết niệu bằng đường tĩnh mạch (chụp X quang bể thận bằng đường tĩnh mạch) tương đương với 1 năm bức xạ nền tự nhiên

1 lần chụp X-quang đường tiêu hóa trên: tương đương với 2 năm bức xạ nền tự nhiên

Thụt bari chụp X-quang đại tràng: tương đương với 2,7 năm bức xạ nền tự nhiên

Chụp CT đầu: tương đương với 243 ngày bức xạ nền tự nhiên

CT bụng: Tương đương với 2,7 năm bức xạ nền tự nhiên.

Những con số bức xạ này là dành cho người lớn. Trẻ em dễ bị ảnh hưởng phóng xạ của tia X hơn.

Phản ứng phụ tia X

Mặc dù tia X có liên quan đến việc tăng nhẹ nguy cơ ung thư, nhưng có nguy cơ cực kỳ thấp về tác dụng phụ ngắn hạn. Tiếp xúc với mức độ bức xạ cao có thể gây ra nhiều tác động, chẳng hạn như nôn mửa, chảy máu, ngất xỉu, rụng tóc và mất da và tóc. Tuy nhiên, tia X cung cấp một lượng phóng xạ thấp đến mức người ta tin rằng chúng không gây ra bất kỳ vấn đề sức khỏe tức thì nào.

Những lợi ích chụp X-quang

Thực tế là tia X đã được sử dụng trong y học trong một khoảng thời gian dài như vậy cho thấy chúng được coi là có lợi như thế nào. Mặc dù chỉ chụp X-quang không phải lúc nào cũng đủ để chẩn đoán bệnh hoặc tình trạng, nhưng chúng là một phần thiết yếu của quá trình chẩn đoán. Một số lợi ích chính như sau:

Không xâm lấn: Chụp X-quang có thể giúp chẩn đoán vấn đề y tế hoặc theo dõi tiến trình điều trị mà không cần phải vào và khám bệnh nhân.

Hướng dẫn: Tia X có thể giúp hướng dẫn các chuyên gia y tế khi họ đưa ống thông, ống đỡ động mạch hoặc các thiết bị khác vào bên trong bệnh nhân. Chúng cũng có thể giúp điều trị khối u và loại bỏ cục máu đông hoặc các tắc nghẽn tương tự khác.

Phát hiện bất ngờ: Chụp X-quang đôi khi có thể hiển thị một đặc điểm hoặc bệnh lý khác với lý do chụp ảnh ban đầu. Ví dụ, nhiễm trùng trong xương, khí hoặc chất lỏng ở những nơi không nên có, hoặc một số loại khối u.

Nhìn chung, tầm quan trọng của việc chẩn đoán đúng và lựa chọn phương pháp điều trị chính xác khiến cho tia X mang lại nhiều lợi ích hơn là nguy hiểm.